Mijn ouders zijn altijd duidelijk geweest. Als het leven ondraaglijk zou worden, wilden ze een euthanasieverzoek doen.

Toen mijn vader in 2021 door kanker in aanmerking kwam voor euthanasie wilde mijn moeder het liefst naast hem gaan liggen en ook overlijden.

Uiteraard gebeurde dat niet.

Ze begon aan het laatste stukje van haar leven.

Nadat ze de diagnose “dementie” kreeg, vroeg ze gelijk aan de huisarts om het euthanasietraject te starten. Ze had tenslotte al jaren een euthanasieverzoek met daarbij expliciet de opmerking dat dementie voor haar ondraaglijk lijden was.

De vrouwelijke huisarts, die ook al jaren op de hoogte was van haar wens voor euthanasie, gaf direct aan dat dit een onbespreekbare optie was. Zowel voor haar als voor de mannelijke huisarts die bij de praktijk werkzaam was.

Dat kwam hard bij mijn moeder binnen, want ze was ervan overtuigd geweest dat één van de huisartsen haar zou helpen.

Direct zijn we begonnen met het inschakelen van het Expertisecentrum Euthanasie.

Na aanmelding bleek al snel dat dit traject weken zou kunnen duren en uiteraard geen zekerheid zou bieden.

Mijn moeder gaf aan geen weken meer te willen wachten.

De volgende dag had ik een gesprek met een medewerkster van het Steunpunt Dementie en Euthanasie van de NVVE, waar mijn ouders al jaren lid van waren geweest. Toen werd de alternatieve route “stoppen met eten en drinken” aangereikt.

Mijn moeder zou de regie terugpakken en zelf haar sterven bespoedigen.

Het leek mij iets wat mijn moeder zou kunnen aanspreken. 

Eerst overlegde ik met mijn broer en zus. Zij waren het ermee eens dat ik deze optie met mijn moeder ging overleggen.

Mam was direct voorstander en besloot nog dezelfde avond te stoppen met eten.

De volgende dag belden we de huisartsenpraktijk en maakten we een afspraak voor de week erop.

Mijn broer en ik zouden 24 uur per dag bij mam zijn en elkaar aflossen.

We vonden een thuiszorgorganisatie en regelden het hoog-laag bed met een anti-decubitus matras, de po-stoel en een extra tafeltje. Ook haalden we gaasjes en mondgel in huis waarmee we de droge mond en de behoefte aan vocht zouden kunnen remmen.

Mijn moeder begon afscheid te nemen van vrienden en familie.

Ze zou stoppen met drinken zodra de huisarts geweest was.

Toen de mannelijke huisarts kwam gaf hij duidelijk te kennen dat wij er niet vanuit mochten gaan dat een traject voor palliatieve sedatie snel zou worden gestart.

Mijn moeder, die net de diagnose dementie had gekregen, was verder gezond en daarom zou sedatie uitgesloten zijn.

Door het stoppen met eten en drinken werd mijn moeder steeds verwarder en onrustig.

Ze wilde haar bed uit en bleef dat proberen. Vaak had ze niet in de gaten dat één van ons aanwezig was. We leerden haar te tikken op het tafeltje met haar ringen, zodat ze ons kon waarschuwen. Overdag deed ze dat regelmatig, maar in de avond en nacht bleef ze spoken.

We namen weer contact op met de huisarts.

De enige optie was het toedienen van een slaapmiddel door middel van een neusspray.

Dit middel bleek een enorme aanslag op haar neusslijmvlies te veroorzaken. Ze snoot zo snel haar neus en nieste zo vaak dat er minder werkzame stof in haar lichaam kwam. Na een uur of twee was het slaapmiddel uitgewerkt en begon ze toch weer te spoken.

De Paasdagen kwamen dichterbij.

Op Goede Vrijdag kwam de mannelijke huisarts langs en constateerde dat mam er heel ontspannen bij lag. “Het duurt nog wel even voordat ze overleden is," vertelde hij ons.

Die vrijdagnacht vond mijn broer onze moeder in de keuken. Een heel eind van de slaapkamer. Ze was erg verward. Met moeite kon hij haar weer terug naar bed brengen.

Toen ik hem de volgende dag kwam aflossen was dat geen moment te vroeg.

Ook de zaterdagnacht was bijna een herhaling van de nacht ervoor.

Ik besloot de huisartsenpost te bellen en die stelde voor om een infuusnaaldje te plaatsen zodat het slaapmiddel direct in het lichaam zou komen en mijn moeder langer zou kunnen slapen.

Het naaldje werd op zondagavond om 21 uur door de verpleegkundige van de thuiszorg gezet en de eerste dosis slaapmiddel werd gegeven. Zo’n 4 uur later zou de volgende dosis worden ingebracht. Mam werd echter al na 2,5 uur wakker en kwam haar bed weer uit.

De thuiszorg kwam rond 1 uur en gaf de volgende dosis.

Om 3 uur was mijn moeder weer zo wakker dat ik besloot opnieuw met de huisartsenpost te bellen. Zij gaven aan dat de dosis iets verhoogd mocht worden en dat ik de volgende ochtend om 8 uur weer mocht bellen.

De thuiszorg kwam om 5 uur een verhoogde dosering geven.

Nadat ik tweede paasdag weer contact met de huisartsenpost had opgenomen, werd ik teruggebeld door één van de huisartsen.

Tijdens een zeer verhelderend gesprek vertelde hij me dat ik in overtreding was als ik ervoor zorgde dat mijn moeder geen vocht toegediend zou krijgen als ze erom vroeg en als we haar zouden helpen bij haar doodswens.

“Vraagt uw moeder om iets te drinken dan bent u verplicht haar dit te geven. U mag haar niet helpen bij haar zelfdoding. Het enige dat u mag doen is haar lijden verlichten.”

Deze arts vertelde ook dat de mannelijke huisarts een melding in het dossier had gemaakt dat palliatieve sedatie niet aan de orde was. Daarom kon deze arts verder niets voor ons doen. We moesten wachten op het bezoek van de eigen huisarts dat de volgende dag zou plaatsvinden.

Intussen hadden mijn broer en ik besloten om samen de resterende tijd tot het overlijden door te brengen. Het werd anders te zwaar om mam te verzorgen.

Toen de mannelijke arts mijn moeder een dag later bezocht sprak hij eerst met mijn broer en met mij. Hij had gelezen wat er in het paasweekend gebeurd was. Hij gaf ons direct aan dat er een palliatief sedatietraject zou worden gestart. Dat betekende dat een pompje en een katheter zouden worden geplaatst. Mam zou dan niet meer wakker worden en rustiger overlijden.

Maar hij wilde mam eerst zelf vragen hoe ze dat zou vinden.

De blijdschap die van haar gezicht afstraalde op het moment dat de arts haar vroeg hoe ze het zou vinden om te gaan slapen en nooit meer wakker te hoeven worden, waren voor ons allemaal heel emotioneel om te zien. Dit moment zou deze arts nooit meer vergeten, vertelde hij ons later.

De uren daarna sprak mijn moeder nog met onze zus in Engeland en met haar schoonzus.

De tranen die bij ons vloeiden waren vooral tranen van geluk.

We bleven bij haar tot de sedatie om 17 uur werd gestart. 

Twee uur later liep ik “toevallig” bij mam langs en zag dat ze haar gezicht met haar handen wreef en daarna haar armen boven haar hoofd uitstak. Ondertussen lagen haar benen onrustig te bewegen. Ik aarzelde geen moment en gaf een extra dosis slaapmiddel. Iets wat één keer per twee uur mogelijk was.

Weer twee uur later had ze haar laken naar beneden getrokken. Ze was dus weer een beetje wakker geworden. We gaven haar daarom nogmaals een extra dosis.

Dat was de laatste keer dat we iets extra’s hebben gegeven.

De hele woensdag bleef ze rustig ademend liggen. We merkten in de uren daarna wel dat haar ademhaling onregelmatiger werd.

Op donderdagochtend om 00.45 uur moest ik naar het toilet en keek daarna even bij mam.

Ik pakte haar pols en voelde geen hartslag. Ze ademde op dat moment sterk uit.

Omdat ik haar rustig wilde laten liggen ging ik terug naar bed.

Toch had ik snel daarna het gevoel dat er iets met mam aan de hand was en ging naar haar terug.

Nogmaals pakte ik haar pols. Ook voelde ik in haar nek. Er was geen hartslag meer.

Ik waarschuwde mijn broer en vertelde hem dat ik dacht dat ze overleden was. Om te zien hoe laat het op dat moment was zag ik dat de klok stil was blijven staan op 00.50 uur.

Op een andere klok was 01.10 uur te zien. 

Tussen het moment dat ik de eerste keer bij haar had gekeken en het moment waarop ik mijn broer riep, zaten meer dan 20 minuten.

De klok die stil stond, had mijn broer gemaakt.

Al vaker heb ik mogen horen dat een klok stilstaat op het moment van overlijden.

Mijn broer vertelde later dat hij vergeten was om de klok op te winden.

Maar toch …

Deze bijzonder heftige, bij tijden erg zware, maar vooral heel erg liefdevolle ervaringen met onze moeder zijn voor ons onvergetelijk.

Het contact tussen mijn broer en mij heeft zich verdiept. We hebben samen enorm waardevolle momenten met mam en met elkaar mogen ervaren. Deze gebeurtenissen hadden we, ondanks dat we mam zagen aftakelen en we regelmatig tegen elkaar zeiden dat het een mensonwaardige situatie was, nooit willen missen.

We hebben in de dagen waarin mam stervende was een metamorfose van haar meegemaakt. 

Onze moeder had de neiging om de wereldproblematiek op haar schouders te nemen. Ze was regelmatig depressief en kon erg negatief zijn.

Tijdens de twee weken waarin ze stervende was heeft ze ons haar zachtste kant laten zien. Ze was enorm dankbaar, vriendelijk, lief en zeker aan het eind straalde ze van blijdschap dat ze snel naar haar man zou gaan.

Tip om op een comfortabele manier te voldoen aan de vochtbehoefte zonder het stervensproces te verlengen.

Doe 40 ml water in een plastic zakje. Leg het zakje op een plat bord en laat het water in de diepvries hard worden. Zodra het water bevroren is kan het in kleine stukjes worden gebroken die makkelijk aan de stervende gegeven kunnen worden. 

Mam vond het heerlijk en zei iedere keer: “lekker” waarbij ze haar ogen dicht deed en we duidelijk konden zien hoe zeer ze daarvan genoot. 

Ze noemde de stukjes ijs “zilveren dingetjes”.

Geschreven ter herinnering aan mijn moeder die op 13 april 2023 overleed.